موسیقى شعر(دکترشفیعى کدکنى) بخش نخست

موسیقى شعر(دکترشفیعى کدکنى) بخش نخست

خلاصه ای از فصل اول – شعر: رستاخیز کلمات 

ممکن است فردا یا همین امروز عصر عقیده ی دیگری داشته باشم ولی در این لحظه بااطمینان خاطر می گویم : شعر حادثه ای ست که در زبان روی می دهد و در حقیقت.گوینده ی شعر با شعر خود، عملی در زبان انجام میدهد که خواننده میان زبان شعری او و زبان روزمره و عادی تمایزی احساس می کند که این تمایز ، عللی قابل شناخت و غیرقابل شناخت دارد.

اتفاقا شعر حقیقی، همان شعری ست که علت تمایز آن قابل تحلیل نباشد مثل این بیت از حافظ:

زهد من با تو چه سنجد که به یغمای دلم

مست و آشفته به خلوتگه راز آمده ای

که هیچ استعاره و مجاز و کنایه و تشبیهی در آن نیست، هیچ نکته ی عرفانی یا فلسفی یا اجتماعی هم در آن نیست و هرچه هست در نفس کاربرد زبان است.پس دلیل شعریت این بیت وعدم شعریت هزاران بیت دیگر در چیست؟! 

علت را با هیچ فرمول شناخته شده ای نمی توان بررسی کرد، و این خود دلیل برجستگی این شعر است.یکی از صورتگران روسی ، شعر را رستاخیزکلمات خوانده است و درست به قلب حقیقت دست یافته.چرا که کلمات مرده ی روزمره در شعر جان میگیرند.اگر بپذیریم که مرز شعر و ناشعر همین رستاخیز کلمات است(یعنی تمایز و تشخص بخشیدن به واژه های زبان)به این نتیجه می رسیم که شعر هم می تواند تعاریف زیادی از هر دیدگاه داشته باشد.شخصی رستاخیز کلمات را در وزن وقافیه می داند ودیگری فراتر.

بنابراین تعریف شعر براثر تغییر میزان آگاهی ما از تمایزساحت های زبانی تغییر میکند و به همین خاطر من در ابتدای کلام متذکر شدم که این عقیده ی من ممکن است دراین لحظه وشایدفردا دگرگون شود.با علل غیرقابل شناخت شعر کاری نداریم اما از علل قابل شناخت شعر یا رستاخیز کلمات در دو گروه اصلی جای دارند:

۱- گروه موسیقایی

۲- گروه زبانشناسیک

گروه موسیقایی: 

مجموعه عواملی که زبان شعر را از زبان روزمره، به اعتبار بخشیدن آهنگ و توازن امتیاز می بخشند که دارای عواملی شناخته شده از قبیل وزن و قافیه و ردیف و جناس و … می باشد.عوامل غیرقابل شناختی هم دارد که نمی توان برای آنها قانونی کشف کرد ( شاید آیندگان کشف کنند)

گروه زبانشناسیک :

مجموعه عواملی که به اعتبار تمایز نفس کلمات در نظام جمله ها، بیرون از خصوصیت موسیقایی آنها، می تواند موجب رستاخیز واژه ها شود از قبیل استعاره، مجاز، آرکائیسم ،ایجاز ، حذف، حسامیزی و… که عوامل شناخته شده هستند و البته عوامل ناشناخته ای هم وجود دارد…..